iBlog | iBlaes: coach in Groningen

Ervaar jij ook ontstemdheid door de versnelling van alles om je heen?

Om mij heen zie ik steeds meer mensen (mezelf regelmatig meegerekend) worstelen en in toenemende mate “ont-stemd” raken: te moe, te gestrest, niet meer het gevoel hebben mee te kunnen of willen in het razende tempo van deze consumptiemaatschappij of een plek te hebben in deze concurrerende individualistische instagramwereld.

Wanneer die gevoelens van isolement en verlies van kracht groot zijn en lang aanhouden, dan kan je spreken van een depressie of van een burn-out. Twee ziektebeelden die steeds veelvuldiger voorkomen lijkt het wel: er wordt geregeld geschreven over een depressie-epidemie en het is bekend dat stress- en burn-outklachten zorgen voor het overgrote deel van uitval en ziektekosten op de werkvloer.

Er is dus sprake van een toenemende ontstemdheid, de afstemming tussen het individu en de wereld is op zo’n moment even weg. Ook binnen onszelf is de afstemming herhaaldelijk ontregeld. Het lukt simpelweg niet meer om het (jachtige) tempo waarbij niets ooit goed genoeg lijkt, vol te houden. Het voelt alsof je stil staat en niet meer verder kan terwijl iedereen om je heen voortraast naar meer en beter.

Ik las in De schaduw van de zwarte hond, depressie als symptoom van onze tijd,dat je depressie (en ik denk tevens burn-out) ook kan zien als een natuurlijk middel om jezelf te beschermen. Je wordt immers min of meer fysiek en mentaal gedwongen om jezelf terug te trekken, te herstellen en de invulling van je plek op de wereld te her-evalueren.

In sommige culturen zijn deze periodes van tijdelijke terugtrekking volledig geaccepteerd en geïntegreerd, zoals de Walkabout bij de Aboriginals en de Vision Quest bij de Amerikaanse Indianen.

Volgens mij doen wij iets vergelijkbaars als we met vakantie gaan: ons terugtrekken uit de constant repeterende activiteiten, herstellen van alle drukte en nadenken over wat we echt belangrijk vinden. Het is denk ik ook een van de redenen waarom steeds meer mensen ervoor kiezen om onbetaald verlof op te nemen.

Maar zou het niet nog beter zijn wanneer stilte, rust en tevredenheid met wat er is, weer gezien gaan worden als essentiële bestanddelen van onze dagelijkse routine en omgeving? Als een noodzakelijke tegenklank, zodat er weer harmonie ontstaat in ons reguliere ritme en we ons weer meer (af)gestemd gaan voelen in onszelf en met onze omgeving? Zo kan wellicht ook het zware ont-stemd-zijn wat vaker worden voorkomen.

Meer lezen? Bovenstaande is geïnspireerd door: De Schaduw van de Zwarte Hond, depressie als symptoom van onze tijd. Bert van den Bergh. 2019, Boom uitgevers Amsterdam.

Hoe word je een gelukkig mens en leid je een goed leven?

Heb ik het wel goed gedaan, ben ik wel goed genoeg, wat vinden anderen van mij, doe ik wel genoeg, ben ik wel blij met het leven dat ik leid, hoe word ik wie ik wil zijn?

Ik zou eerlijk gezegd verbaasd zijn, wanneer je jezelf dit soort vragen nooit hebt gesteld.

Volgens Immanuel Kant is de meest zuivere manier om te weten of je het goede doet, jezelf afvragen of datgene wat je doet ook altijd door anderen gedaan mag worden. Is het antwoord daarop nee, dan doe je niet het zuivere goede. Het gaat niet eens zozeer om je handelen zelf, maar om de intentie van je handelen. Je moet van goede wil zijn, aldus Kant en je intentie moet in elk geval niet zijn dat je mensen gebruikt en dingen doet om er in de eerste plaats zelf beter van te worden.

Volgens Søren Kierkegaard is het niet zo zeer belangrijk dat je het goede weet te doen, maar dat je überhaupt het lef hebt om keuzes te maken in je leven. Kies je niet, dan zal je persoonlijkheid versnipperen en wegkwijnen in je halfslachtige leven waarin je de ene dag het ene doet en de volgende dag het andere. Ook door te zeggen dat het je niets uitmaakt, of door je anders voor te doen dan je bent zal je jezelf verliezen en daarmee verlies je je vermogen tot liefhebben en op die manier je vermogen tot geluk.

Volg Kierkegaard en durf keuzes te maken in je leven en volg Kant zodat je tevreden kan zijn over de keuzes die je maakt.

Echt thuiskomen van je werk

Wat zou ervoor nodig zijn om elke dag een plek te hebben, een moment te creëren waarbij je thuiskomt? Echt thuiskomen, je werkdag achter je laten, de overvloed aan mensen, prikkels, informatie en verplichtingen buiten de voordeur houden, wat kan je daarvoor doen? Bijvoorbeeld dit:

Richt een kamer in waarin niet gewerkt mag worden en/of geen schermen toegestaan zijn.
Lees daar een boek, luister naar muziek, maak een tekening. Kunst ervaren is ontsnappen aan de maalstroom van de 24-uurs economie.
Eet met aandacht voor je eten en voor je tafelgenoten.
Loop tussen werkdag en thuiskomst 10-30 minuten en laat met elke stap je werk verder achter je.
Gun jezelf (en je huisgenoten en je collega’s!) een einde van de werkdag en de werkweek en kies een tijdstip waarop je echt-stopt-met-werken.

Tegen de zoektocht naar zekerheid.

Ik wil overal een antwoord op en lekker heldere conclusies kunnen trekken in de hoop dat het me kennis, rust en zelfvertrouwen geeft. Mijn ochtendfilosofen denken hier anders over.

Afgaan op het feit houdt per definitie in: afgaan op het begrensde. (Sartre)

Dat is niet wat ik wil, me achter grenzen verschuilen. Want dat doe ik met grenzen. Tot hier en niet verder gaat het dan in mijn hoofd en ik wil juist verder durven gaan, voorbij de grens van de angst van mijn denken.

Een vijand en de vlucht voor de vijand, daar begint alles mee. Als iemand blijft stilstaan en naar de principes zoekt, is dat een nieuw, een tweede begin. (Safranski).

Me afvragen waar de oorzaak van mijn angst en begrenzingen vandaan komen, is dat het opzoeken van ellendige gevoelens of het openlaten van mogelijkheden?

Er is niets geschapen dat altijd een zegen is (Mandeville)

En:

Die zucht om conclusies te willen trekken is een van de meest funeste en sterielste hebbelijkheden waarover de mensheid beschikt. (Flaubert)

Hoe omzeil ik dan mijn voorkeur voor veilige begrenzingen -oftewel zekerheden- zonder een cynisch, angstig of anderszins neurotisch mens te worden?

Het uitstellen van oordelen is een kwestie van oneindige hoop. (Scott Fitzgerald).

O ja, hoop. Naast alle oorlogen, hongersnood, ziekten, uiterlijke en innerlijke wreedheden, zat er ook hoop in de doos van Pandora. Hoop, de soms wrede noodzakelijkheid naast de altijd schijnbare zekerheid.

Weer wat geleerd tijdens mijn rondje rennen

Net als andere dagen waarop ik van mezelf moet hardlopen, vertrek ik ook nu met lichte tegenzin en motiveer ik mezelf de deur uit met het voornemen dat ik gewoon rustig begin en dat ik altijd nog een klein rondje kan rennen als het niet goed voelt. Het voelt goed, dus sla ik linksaf om de stad uit te gaan.

Les nr. 1: Ik moet gewoon beginnen met datgene waarvan ik weet dat het goed voelt nadat ik het gedaan heb.

Na 3.5 kilometer ren ik langs het Van Starkenborghkanaal en daar komt het punt dat ik weer linksaf wil slaan om door de weilanden terug te keren. Daar staat een mevrouw in een geel hesje en met een lange paardenstaart. Er is verderop een wielerwedstrijd gaande en ik mag niet links.
Hoewel ik terug zou kunnen keren, besluit ik door te gaan en mijn rondje te verlengen van een toch al optimistische 7 naar voor mij best uitdagende 10 kilometer. Dat voelt best goed en stoer.

Les nr. 2: Soms word ik door omstandigheden gedwongen een andere route te nemen in het leven, maar dat is nooit alleen maar vervelend.

Na 6 km hoor ik achter me een fietsbel, ik loop al helemaal rechts op het pad en maak een handgebaar dat de fietser mij links kan passeren. De meneer die mij voorbijfietst zegt “Ik belde omdat ik u niet wilde laten schrikken” “Dat is aardig, dank u wel” antwoord ik blij verrast.

Les nr. 3. Weer eens geleerd dat ik niet zomaar de bedoeling van iemands gedrag moet vooronderstellen.

Na 7 km komt een kudde schapen met drie herders me tegemoet, zomaar aan de stadsgrens. De zon schijnt, het waait precies genoeg en af en toe is er een wolk. Het is het weer van alle mensen (Reve).

Na 10,3 km ben ik thuis en mijn dag is goed.

Les nr. 4. Het leven is niet altijd ingewikkeld. Gelukkig.

Het kwaad zit alleen op de wereld

Iedereen kent zichzelf goede bedoelingen toe, het zijn de anderen die kwaad in de zin hebben. Maar de ander is ook iedereen en wie heeft er dan gelijk?

Volgens Socrates is slecht handelen een kwestie van gebrekkige kennis over wat goed is voor jezelf, of voor de wereld. Plato zegt dat op zoek gaan naar het ware inhoudt dat je op zoek gaat naar wat van jou een beter mens gaat maken. En het was Augustinus die zei dat de mens ook in staat is tot gruwelijkheden met gebruikmaking van zijn volle verstand en uit vrije wil.

Hoe dan ook, er wordt in elk geval altijd gevochten voor eigen belang. Of dat nou vanuit overtuiging is dat je het goede doet, of omdat je kwaad doet om het kwaad doen.

En hoewel kwaad bijna altijd naar buiten gericht is, vindt het zijn oorsprong in een naar binnen gekeerde, egoïstische, bang voor verandering en daardoor vasthoudende ik. Het kwaad is immanent, het beschermt het zelf. Het kwaad zit in die zin alleen op de wereld.

De ervaring dat onze gedachten en gevoelens los staan van alle anderen noemt Einstein een optische illusie die ons gevangenhoudt en ons beperkt tot persoonlijke verlangens en een beperkte hoeveelheid liefde voor anderen. We moeten ons van dit egocentrisme bevrijden omdat het leidt tot vernietiging van de natuur, vijandschap en rottige gevoelens.

Taal bepaalt je emotie

Ik kan het niet uitleggen, het voelt gewoon goed (of verkeerd)…

Volgens Nietzsche hebben we te weinig (geen) woorden om alle milde vormen van onze gevoelens te kunnen beschrijven die tezamen onze persoonlijkheid vormen. We merken alleen de heftigere emoties op -waar we wel taal voor hebben- en om die reden hebben we een verkeerd beeld van onszelf.

In een TED-talk over emoties, legt Lisa Feldman Barret uit dat we verschillende emoties alleen herkennen wanneer we er woorden voor hebben en dat dit per land verschillen in gevoelens oplevert. Zo kent het Russisch bijvoorbeeld een woord voor het gevoel van een verlangen met niks om naar te verlangen: Toska. Of wat dacht je van het Japanse woord Amae dat het plezierige gevoel omschrijft wanneer je tijdelijk je verantwoordelijkheid over je leven (zorgeloos) kan overdragen aan iemand anders. Je herkent het wellicht uit je kindertijd.

En soms raak je overweldigd door je emoties waardoor je niet kan handelen, of juist te heftig reageert, dan helpt het om je metabewustzijn in te schakelen en na te denken over wat je voelt. Of zoals de filosoof Sam Harris het schreef: “Als ik me bewust ben van mijn angst, ben ik niet bang”.

Meer energie door functionele onverschilligheid.

Ik verlies mijn energie geregeld aan onbeantwoordbare vragen, onoplosbare problemen en ondoordringbare mensen.

Dat kan anders, lees en hoor ik van vele anderen die vast door schade en schande wijs zijn geworden.

Besteed aandacht aan de vragen en problemen die je kan (en wil) oplossen en verzand niet in de oneindigheid van de rest (wereldleed; metafysische vragen; en wat als…)
Besteed aandacht aan wie jij wilt zijn en durf daarvoor uit te komen. Er zullen altijd mensen zijn die jou niet mogen, of het niet met je eens zijn, dat is nu eenmaal zo.

Of in woorden van goed bedoeld egoïsme: oefen jezelf in functionele onverschilligheid. Dat scheelt een hoop.

Leer je te beheersen, voordat je je hart mag volgen.

In de warme augustuszon, in mijn blauwfluwelen leunstoel en met een zonnebril op sterkte, lees ik Mensen spreken niet om begrepen te worden van Bernard Mandeville. (“Natuurlijk willen we wel dat de bedoeling overkomt van de woorden die we uitspreken: we willen verstaan worden. Maar tegelijkertijd willen we niet zodanig begrepen worden dat anderen doorzien wat onze échte gedachten en gevoelens zijn”)

Ik lees: “Alle mensen zonder onderricht zullen zolang zij alleen worden gelaten, de impuls van hun natuur volgen zonder met anderen rekening te houden, en daardoor zijn allen slecht die niet hebben geleerd goed te zijn (p. 258).

Dus alle mensen moeten leren goed te zijn…. En goed zijn betekent onze natuurlijke driften beteugelen…. Ach ja, daar kan ik wel wat waarheid in zien, maar, peins ik verder, hoe zit het dan met al die vaders, moeders en soortgelijke goedbedoelenden die tegen je zeggen dat je altijd je hart moet volgen en toch echt zelf mag bepalen wat je wilt met je leven?

Zit daar niet een kleine tegenstelling in? Is het mogelijk dat we pas als we beschaafd genoeg zijn, te horen krijgen dat we ons (beteugelde) hart mogen volgen?

Ik weet niet zo goed wat ik daarvan vind.

Antinomie: ik heb het druk en ik heb stress en ik heb het druk en ik geniet.

In tijden van stress en drukte, en dat is ook bij mij vaker wel dan niet het geval, lees ik filosofie. Dat doe ik ook in rustige tijden, maar in tijden van stress gaat het wat langzamer. Met woordenboek erbij haal ik regelmatig een gemiddelde van twee bladzijden per half uur (afhankelijk van de filosoof en mijn aandacht). Meer tijd vind ik dan niet voor mezelf. Onterecht natuurlijk, maar je kan niet alles hebben.
Nog vervelender dan tijdgebrek, ervaar ik mijn geheugengebrek in tijden van stress. De gelezen filosofische bespiegelingen begrijp ik nog de ene dag, maar ben ik de dag erna vergeten.

Nu heb ik ooit onthouden, dat je meer in je brein kan vastleggen als je het verbindt met datgene wat je al kent en weet.
De afgelopen week las ik over antinomieën: tegenstrijdigheden die geen paradox zijn omdat zowel de these als de antithese waar zijn. Kant heeft er ooit vier beschreven en ik ga ze hieronder, in een poging ze te onthouden, koppelen aan mijn alledaagse beleving. (De beschrijvingen van de antinomieën komen van Wikipedia, misschien niet altijd de meest wetenschappelijk verantwoorde bron, maar fijn dat het bestaat).

These – ergens in de reeks oorzaken van de wereld (universum) moet er een noodzakelijk wezen zijn
Antithese – er is niets noodzakelijks in deze reeks, alles is toeval
In mijn leven: Ik plan mijn dag, maak afspraken en heb doelen waar ik naar toe werk, dat is zo sinds ik voor dit werk heb gekozen. Maar ook: ondanks al mijn doelmatigheid, loopt alles in mijn dag en week en leven toch altijd (net even) anders dan gepland.

These – er bestaan in deze wereld (universum) oorzaken die uit (keuze)vrijheid voortspruiten
Antithese – vrijheid bestaat niet, alles bestaat uit natuur(wetten)
In mijn leven: Ik bepaal zelf wat ik doe, ik heb de vrijheid om te kiezen hoe laat ik (ongeveer) opsta, wat ik ga eten, hoe ik mijn dag indeel. Maar ook: ik moet eten, drinken, slapen om te overleven. Als ik wil fietsen, moet ik mijn benen op een bepaalde manier bewegen anders komen mijn fiets en ik niet vooruit. Etc etc.

These – alles in de wereld (universum) bestaat uit enkelvoudige substanties
Antithese – er bestaat niets enkelvoudigs, alles is samengesteld
In mijn leven: Alle losse dingen in mijn huis maken samen mijn inrichting, alle losse huizen naast elkaar maken samen mijn straat, alle straten maken mijn stad, alle steden het land, alle landen de wereld. Hetzelfde geldt voor mensen: we zijn allemaal individuen, maar niets menselijks is ons vreemd en zonder elkaar zouden we niet kunnen overleven en zonder contact en verbinding zou het leven lang zo leuk en interessant niet zijn.

These – de wereld (universum) heeft in de tijd en in de ruimte een begin en een eind
Antithese – de wereld is wat tijd en ruimte betreft onbegrensd.
In mijn leven: elke dag heeft 24 uur en je kan maar zoveel doen in die tijd. Maar ook: na elke dag volgt een nieuwe dag met nieuwe kansen en meer van hetzelfde. Dat gaat eindeloos door, met of zonder jou.

En nog een (soort van) antinomie:
These: De drukte en veelheid in mijn leven geven stress en vermoeidheid.
Antithese: Ik geniet van alles wat ik doe, zie, meemaak en leer op mijn meer dan goedgevulde dagen.

Antinomieën zijn cool!